Μελετάμε τα άλματα της Σοβιετικής Ενωσης στη λαϊκή παιδεία

Αίθουσα διάλεξης ενός πανεπιστημίου εργαζομένων, τη δεκαετία του 1920

Τιμώντας τα 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση, το Τμήμα Παιδείας και Ερευνας της ΚΕ του ΚΚΕ και ο «Ριζοσπάστης» αρχίζουμε από σήμερα ένα μεγάλο αφιέρωμα με θέμα «Οκτωβριανή Επανάσταση και Παιδεία».

Στόχος μας να αναδείξουμε την τεράστια προσφορά του σοσιαλισμού και στην υπόθεση της Παιδείας, τα άλματα που επιτεύχθηκαν με τη σοσιαλιστική οικοδόμηση και σε αυτόν τον τομέα, τα επιτεύγματα που ακόμα και σήμερα, με το σημερινό επίπεδο ανάπτυξης στον καπιταλιστικό κόσμο, φαντάζουν άπιαστα. Ο ιστορικός άθλος της εξάλειψης του αναλφαβητισμού, η αλματώδης ανάπτυξη του μορφωτικού επιπέδου ενός πληθυσμού εκατομμυρίων ανθρώπων, τα επιτεύγματά της στην Ερευνα, η κατάκτηση του διαστήματος, είναι πλευρές αυτών των επιτευγμάτων.

Θα μπορούσε, βέβαια, να αντιτείνει κανείς ότι και οι καπιταλιστικές χώρες είχαν αντίστοιχα επιτεύγματα και σημείωσαν προόδους. Η ειδοποιός διαφορά, όμως, είναι ότι στην ΕΣΣΔ όλα όσα κατακτήθηκαν, οι εξαιρετικές υποδομές που αναπτύχθηκαν, οι παροχές που κάλυπταν τις ανάγκες των παιδιών και των νέων και το δικαίωμα στην πλήρη και υψηλού επιπέδου μόρφωση, δεν αφορούσαν κάποιους λίγους κι εκλεκτούς, όπως συμβαίνει στον καπιταλισμό, αλλά τα απολάμβανε το σύνολο του λαού και των παιδιών του.

Σοβιετική αφίσα για τον ένα χρόνο από την Επανάσταση

Και κάτι ακόμα εξίσου σημαντικό: Σήμερα, όταν διεκδικούμε να μην πληρώνει ούτε ένα ευρώ ο γονιός για τη μόρφωση του παιδιού του, όταν διεκδικούμε να σιτίζονται τα παιδιά στο σχολείο, να έχουν δικαίωμα δωρεάν διακοπών όλα τα παιδιά σε κατασκηνώσεις και παιδικά θέρετρα, όταν διεκδικούμε δωρεάν στέγαση, σίτιση, μετακινήσεις για όλους τους φοιτητές κ.τ.λ., μας λένε συχνά «αυτά που λέτε δεν γίνονται». Κι όμως γίνονται. Εγιναν στην ΕΣΣΔ δεκαετίες πριν, και με το σημερινό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων θα μπορούσαν να γίνουν πολλά περισσότερα.

Μια ανώτερη οργάνωση της κοινωνίας

Ας αναρωτηθούμε λοιπόν: Τι ήταν αυτό, όμως, που οδήγησε σε αυτά τα άλματα στον τομέα της Εκπαίδευσης στην ΕΣΣΔ; Στη Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 100 χρόνια της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης, τονίζεται ότι η κατάργηση της ιδιοκτησίας και συνακόλουθα της εκμετάλλευσης είναι το «κλειδί» που απελευθερώνει αυτές τις τεράστιες δυνατότητες:

«Η Οχτωβριανή Επανάσταση έφερε στο προσκήνιο μιαν ανώτερη οργάνωση της κοινωνίας, που διέφερε ριζικά απ' όλα τα συστήματα που προηγήθηκαν ιστορικά και τα οποία είχαν ως κοινό χαρακτηριστικό την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Στην ΕΣΣΔ κανένας δεν μπορούσε να έχει κάποιον άλλο άνθρωπο "στη δούλεψή του". Η κατάργηση της μίσθωσης ξένης εργατικής δύναμης αποτελεί το πιο σημαντικό κοινωνικό αποτέλεσμα της Οχτωβριανής Επανάστασης, τη μήτρα όλων των επιμέρους κατακτήσεων για τη ζωή των εργαζομένων. Με τον κεντρικό σχεδιασμό ως κοινωνική σχέση παραγωγής για τη χρησιμοποίηση των κοινωνικοποιημένων μέσων, πραγματοποιήθηκαν σημαντικά κοινωνικά επιτεύγματα για αρκετές δεκαετίες.

Στην ΕΣΣΔ, εξασφαλίστηκε για πρώτη φορά στην πράξη το δικαίωμα στην εργασία, καταργώντας την ανεργία ως κοινωνικό φαινόμενο. Μπήκαν τα θεμέλια για την κατάργηση των πολύμορφων οικονομικών, πολιτικών - ιδεολογικών και κοινωνικών διακρίσεων σε βάρος της γυναίκας, και μάλιστα σε περιοχές με τεράστιες υστερήσεις σε αυτόν τον τομέα. Αναπτύχθηκαν ταχύτατα οι επιστήμες, η δωρεάν Παιδεία σε όλες τις βαθμίδες και η δωρεάν ποιοτική Υγεία για όλο τον λαό, εξασφαλίστηκε η καθολική προσβασιμότητα και δυνατότητα συνεισφοράς στον πολιτισμό και στον αθλητισμό. (...)

Κάλυψε τεράστια απόσταση κάνοντας άλματα

«Ο αναλφάβητος άνθρωπος είναι τυφλός άνθρωπος». Σοβιετική αφίσα του 1920

Η σημασία των παραπάνω κατακτήσεων πολλαπλασιάζεται αν υπολογίσουμε τις συνθήκες κάτω απ' τις οποίες επιτεύχθηκαν. Η απόσταση που χώριζε την προεπαναστατική Ρωσία από τα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη, όπως οι ΗΠΑ, η Βρετανία, η Γερμανία, η Γαλλία, ήταν πολύ μεγάλη, αφού αυτά τα κράτη υπερείχαν σημαντικά στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και στο επίπεδο της παραγωγικότητας της εργασίας.

Τα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη στήριξαν την ανάπτυξή τους στην εκμετάλλευση του δικού τους και άλλων λαών (εργοδοτική τρομοκρατία, αποικιακό σύστημα, βιαιοπραγίες ενάντια σε αυτόχθονες πληθυσμούς, εκμετάλλευση παιδικής εργασίας). Σε αντίθεση με αυτά, η νεαρή σοβιετική εξουσία προσπάθησε να δημιουργήσει τις οικονομικές βάσεις του σοσιαλισμού με τις δικές της δυνάμεις, σε συνθήκες όξυνσης της ταξικής πάλης, δηλαδή σε συνθήκες μαχητικής αντίδρασης της αστικής τάξης στο εσωτερικό της χώρας και διασύνδεσής της με την ενεργητική προσπάθεια ανατροπής της εργατικής εξουσίας από το εξωτερικό. (...)

Τα αποτελέσματα του κεντρικού επιστημονικού σχεδιασμού της εργατικής εξουσίας, όπως η εξάλειψη της ανεργίας, η γρήγορη και αποτελεσματική εξειδίκευση του εργατικού δυναμικού, η εύστοχη κατανομή του στο σύνολο της οικονομίας, τα επιτεύγματα στη διερεύνηση του διαστήματος, η μετατροπή της ειρηνικής βιομηχανίας σε πολεμική στις παραμονές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, είναι πρωτοφανή, αν συνυπολογίσουμε επίσης την προκαπιταλιστική καθυστέρηση πολλών περιοχών και τη βαθιά ανισομετρία της καπιταλιστικής ανάπτυξης, που επικρατούσε στο εσωτερικό της τσαρικής Ρωσίας. Η απόσταση που κάλυψε η εργατική εξουσία στο εσωτερικό της χώρας και διεθνώς, στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, ήταν πραγματικά τεράστια».

Από τα πρώτα χρόνια τεράστια κινητοποίηση στον τομέα της Εκπαίδευσης

Στον τομέα της Εκπαίδευσης όλα τα παραπάνω διατυπώνονται ανάγλυφα. Ενδεικτικά μόνο μπορούμε εδώ να αναφερθούμε σε μερικά από τα επιτεύγματα που καταγράφει η σοβιετική εξουσία στα πρώτα της χρόνια, όπως τα αποτυπώσαμε και στην πρόταση του ΚΚΕ για το Ενιαίο Δωδεκάχρονο Σχολείο:

«Στα τέλη του 1917 με αρχές του 1918 αυξήθηκε απότομα ο μηνιαίος μισθός των δασκάλων. Η σημασία που έδιναν οι κομμουνιστές και ιδιαίτερα ο Λένιν για την παιδεία του λαού αναδεικνύεται και από την επιστολή του προς τον Στάλιν για τη μείωση του εξοπλιστικού προγράμματος του στόλου, προκειμένου να ενισχυθεί ο προϋπολογισμός του υπουργείου Παιδείας. Ολα αυτά, ενώ μαινόταν η ιμπεριαλιστική επίθεση κατά του νεοσύστατου σοβιετικού κράτους. Στο 8ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος το 1919, τέθηκε η πολιτική βάση της πανεξόρμησης για τη λαϊκή παιδεία.

Το διάταγμα του 1920 "Για την εξάλειψη της αγραμματοσύνης του πληθυσμού της ΣΟΣΔΡ" δίνει το σύνθημα. Ανοίγουν παντού σχολεία για ενήλικες και κέντρα εξάλειψης της αγραμματοσύνης. Εκδίδονται σε μεγάλα τιράζ και στις μητρικές γλώσσες των διάφορων εθνοτήτων αλφαβητάρια και εκπαιδευτικά βιβλία. Στον αγώνα με την αγραμματοσύνη συμμετείχαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, δάσκαλοι, φοιτητές, υπάλληλοι, μορφωμένοι εργάτες και αγρότες. Εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες κάθονταν στα θρανία τα βράδια μετά τη δουλειά. Ηδη το 1928, είχαν μάθει γράμματα 7 εκατομμύρια περίπου ενήλικες. Από το 1920 έως το 1940 έμαθαν γράμματα 60 εκατομμύρια ενήλικες. Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 1939, οι εγγράμματοι ηλικίας 9-49 ετών αποτελούσαν το 87,4%. Το 1959 η αγραμματοσύνη είχε νικηθεί ολοκληρωτικά. Στη Σοβιετική Ενωση, σύμφωνα με την απογραφή του 1970, είχαν αποκτήσει μέση ή ανώτατη μόρφωση πάνω από τα 3/4 του απασχολούμενου πληθυσμού στις πόλεις και το 50% των εργαζομένων στο χωριό.

Ολα τα σχολεία γενικής μόρφωσης άνοιξαν για όλο το λαό και απαγορεύτηκαν τα ιδιωτικά. Καθιερώθηκε η δωρεάν Παιδεία και η κοινή φοίτηση των δύο φύλων στα σχολεία, χωρίστηκε το σχολείο από την εκκλησία και η εκκλησία με τη σειρά της από το κράτος, απαγορεύτηκαν οι θρησκευτικές τελετές και η διδασκαλία οποιουδήποτε θρησκευτικού δόγματος στα σχολεία, καταργήθηκαν οι σωματικές τιμωρίες. Επίσης, κατακτήθηκε το δικαίωμα των εθνικοτήτων να σπουδάζουν στη μητρική τους γλώσσα, τέθηκαν οι βάσεις για τη δημιουργία του σοβιετικού συστήματος κοινωνικής προσχολικής διαπαιδαγώγησης, εκπονήθηκαν και εφαρμόστηκαν νέες αρχές εισαγωγής στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, που πλέον άνοιξαν τις πόρτες τους στην εργατική τάξη και στους αγρότες. Στην ΕΣΣΔ, το 1939 καθιερώθηκε η 7τάξια υποχρεωτική εκπαίδευση, το 1958 η 8τάξια κι από το 1977 η 10τάξια υποχρεωτική, γενική και μέση εκπαίδευση».

Αναδεικνύουμε την ουσία των κατακτήσεων του σοσιαλισμού, μελετάμε την πείρα του

Τιμώντας την Οκτωβριανή Επανάσταση και τη συμβολή του σοσιαλισμού στην παιδεία του λαού, σήμερα συνεχίζουμε.

Το ΚΚΕ καταθέτει ρεαλιστική πρόταση για το σχολείο των σύγχρονων αναγκών και δυνατοτήτων της εποχής μας. Πρόταση που είναι συμβολή στην προβολή της πρότασης διεξόδου, της ρεαλιστικότητας και αναγκαιότητας του σοσιαλισμού.

Πράγματι. Ο δρόμος που χαράκτηκε από τους μπολσεβίκους αποτελεί για μας παράδειγμα που μελετάμε, αναδεικνύουμε την ουσία των κατακτήσεών του, μελετάμε τη θετική και την αρνητική πείρα. Το Ενιαίο Δωδεκάχρονο Σχολείο Σύγχρονης Γενικής Παιδείας, που προτείνει το ΚΚΕ σήμερα, πιάνει το νήμα της σοσιαλιστικής παιδαγωγικής πείρας και της προσπάθειας να δοθεί σε όλους ποιοτικά αναβαθμισμένη επιστημονική γνώση, αξιοποιώντας και ωθώντας στη σύνδεση θεωρίας και πράξης.

Ανιχνεύοντας τις κατακτήσεις του σοσιαλισμού στην Παιδεία, την υπερνίκηση σημαντικών δυσκολιών που πήγαζαν κυρίως από τις ευρύτατες προκαπιταλιστικές επιβιώσεις με έκφραση στο πολιτιστικό επίπεδο του λαού, κατανοούμε τις δυνατότητες που υπάρχουν σήμερα ώστε η σοσιαλιστική Ελλάδα να εξασφαλίσει την καθολική πρόσβαση όλων στη μόρφωση, να μην αναγκάζεται κανείς να παρατά το σχολείο πριν ολοκληρώσει υποχρεωτική δωδεκάχρονη εκπαίδευση, να γνωρίζει μόλις τελειώσει τις σπουδές του ότι θα ενταχθεί άμεσα και χωρίς καθυστέρηση στην εργασία. Γιατί η αντιμετώπιση της ανεργίας δεν είναι για το εργατικό κράτος ευχολόγια, αλλά όρος ύπαρξης της σοσιαλιστικής οικονομίας.

Στο αφιέρωμά μας, λοιπόν, που ξεκινάει από σήμερα και θα συνεχίζεται κάθε βδομάδα στα 4σέλιδα «Νεολαία», θα επανέλθουμε αναλυτικά σε πολλά στοιχεία που αφορούν τα επιτεύγματα και τις κατακτήσεις της Σοβιετικής Ενωσης στον τομέα της Παιδείας. Θα διατρέξουμε, επίσης, τη σκέψη και την προσφορά μεγάλων Σοβιετικών παιδαγωγών. Θα δούμε το σχολείο του σοσιαλισμού μέσα από τα μάτια λογοτεχνών, παιδαγωγών και άλλων προσωπικοτήτων που επισκέφτηκαν τη Σοβιετική Ενωση και κατέγραψαν τις εντυπώσεις τους, θα παρακολουθήσουμε την τιτάνια προσπάθεια που έγινε για τη μόρφωση ακόμα και κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, θα δούμε πιο ειδικά θέματα για την Ανώτατη Εκπαίδευση, την Προσχολική Αγωγή, την Ειδική Αγωγή κ.ά.

Αναδημοσίευση από τον Ριζοσπάστη της 28 Ιούνη 2017-10-22
https://www.rizospastis.gr/page.do?publDate=28/6/2017&id=16695&pageNo=12