ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Παρατηρήσεις και σκέψεις για τα διδακτικά εγχειρίδια της Λογοτεχνίας του Γυμνασίου*

Τα διδακτικά εγχειρίδια των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (ΚΝΛ) για τις τρεις τάξεις του Γυμνασίου και τα αντίστοιχα βιβλία του εκπαιδευτικού εισήχθησαν το σχολικό έτος 2006-2007. Σημειώνουμε ωστόσο ότι τα προηγούμενα αντίστοιχα εγχειρίδια (των Ν. Γρηγοριάδη, Δ. Καρβέλη, Χ. Μηλιώνη, Κ. Μπαλάσκα, Γ. Παγανού) είναι προσανατολισμένα σε μια πιο επιστημονική αντιμετώπιση του λογοτεχνικού φαινομένου, λιγότερο απο-ιδεολογικοποιημένη και κάπως περισσότερο ενταγμένη σε μια «ιστορικότητα», ενώ τα ανθολογημένα σ' αυτά κείμενα έχουν σαφώς πιο προοδευτική χροιά. Τέλος, μαζί με τα εγχειρίδια του μαθητή και του εκπαιδευτικού, εισάγεται το βιβλίο «Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» για τις τρεις τάξεις του Γυμνασίου¹, το οποίο είναι γεμάτο από σφάλματα κάθε είδους: Από λάθη στη χρήση των σημείων στίξης και στις λεζάντες των εικόνων έως σημαντικές ιστορικές και πραγματολογικές ανακρίβειες.

Μια πρώτη χαρακτηριστική παρατήρηση που μπορεί να κάνει κανείς, αν διατρέξει τα περιεχόμενα των νέων εγχειριδίων του μαθητή, σε σύγκριση ιδίως με τα προηγούμενα, είναι ότι ο «Υμνος εις την Ελευθερίαν» του Δ. Σολωμού έχει αποπεμφθεί και από τις τρεις τάξεις του Γυμνασίου, από εκεί μάλιστα που ανθολογούνταν και στα τρία παλιότερα εγχειρίδια. Ας μας επιτραπεί η επισήμανση ότι η κόψη του σπαθιού του βάρδου της Επανάστασης του '21 είναι όντως τρομερή για τους σύγχρονους Μέτερνιχ και τους κοσμοπολίτες κολαούζους τους. Ακόμη σημαντικότερο όμως είναι το ότι εισάγονται οι λεγόμενες διαθεματικές εργασίες / δραστηριότητες (οι οποίες δεν πρέπει ασφαλώς να συγχέονται με τη διεπιστημονικότητα), που, αποσπώμενες από το γνωστικό αντικείμενο, συμβάλλουν στον κατακερματισμό της γνώσης και την αντιμετώπισή της ως πληροφορίας. Υλοποιείται λοιπόν η διαθεματικότητα, αφού ουσιαστικά γίνεται απλή αναζήτηση γνώσεων ή πληροφοριών και συγκόλληση ασύνδετων τις περισσότερες φορές μεταξύ τους στοιχείων. Στο επίκεντρο μπαίνει η πληροφορία, η οποία δεν πρέπει να αναζητείται τόσο στις σχολικές βιβλιοθήκες - που ούτως ή άλλως υπολειτουργούν ή τελούν υπό κατάργηση - αλλά κυρίως στο διαδίκτυο, όπου συχνότατα παραπέμπονται οι μαθητές από τα εγχειρίδια, ιδίως αυτό της Α' Γυμνασίου (βλ. ενδεικτικά σελ. 34, 75, 87 κ.ά.).

Με αφορμή τη συζήτηση για το «bullying»

Με αφορμή τη συζήτηση για το «bullying»

Με αφορμή διάφορα περιστατικά σε σχολεία το τελευταίο διάστημα, ιδιαίτερα μετά την επίθεση στον 17χρονο μαθητή σε σχολείο του Βύρωνα, αναθερμάνθηκε η συζήτηση για τον σχολικό εκφοβισμό, το λεγόμενο «bullying».

Ο όρος αποδίδεται στα ελληνικά ως «ενδοσχολική βία», «σχολικός εκφοβισμός» ή καλύτερα ως «θυματοποίηση». Ο ορισμός ωστόσο του «bullying» παραμένει προβληματικός, αφού κάτω από την «ομπρέλα» του συχνά τσουβαλιάζονται από απλά πειράγματα μέχρι και το πραγματικά απαράδεκτο φαινόμενο της θυματοποίησης ενός μαθητή, της στοχοποίησής του και του επαναλαμβανόμενου εκφοβισμού του.

Με άλλα λόγια, μιλάμε για ένα φαινόμενο που πρέπει να εξετάζεται νηφάλια, με επιστημονικά κριτήρια, στις πραγματικές του διαστάσεις. Και οι πραγματικές του διαστάσεις στη χώρα μας δείχνουν ότι πρόκειται για ένα φαινόμενο όχι γενικευμένο, αλλά υπαρκτό, που για την αντιμετώπισή του δεν αρκούν οι διαπιστώσεις του τύπου «η βία δεν έχει θέση» στο σχολείο, ούτε οι υποδείξεις για «σεβασμό στη διαφορετικότητα»...

Το σχολείο δεν είναι σε γυάλα ή σε κενό αέρος, είναι μέρος της κοινωνίας μας, όπου η βία είναι συστατικό της στοιχείο: Από την ανεργία, τη φτώχεια και την ανασφάλεια, μέχρι την ένταση της καταστολής, τους πολέμους και την προσφυγιά. Οπως συστατικό της στοιχείο είναι ο ανταγωνισμός, ο ατομισμός, η λογική «ο θάνατός σου η ζωή μου». Σ' αυτό το πλαίσιο διαπλάθονται οι προσωπικότητες των νέων σήμερα, καθώς η κοινωνία, η ηθική της, οι στάσεις, οι συμπεριφορές κ.λπ. καθορίζονται από το συγκεκριμένο κοινωνικοοικονομικό σύστημα μέσα στο οποίο υπάρχουν.

Το σύστημα, με λίγα λόγια, καλλιεργεί αξίες, τρόπους και στάσεις ζωής που τελικά αντιστρατεύονται την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση, κατακερματίζουν τη νεανική προσωπικότητα, διαμορφώνουν νέους ανθρώπους φοβισμένους, αδύναμους να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους. Αυτές τις εμπειρίες συσσωρεύουν τα παιδιά μέσα στο σημερινό περιβάλλον. Αυτό είναι το θερμοκήπιο μέσα στο οποίο καλλιεργούνται, αναπαράγονται και διογκώνονται φαινόμενα όπως αυτό του «σχολικού εκφοβισμού».

Με δεδομένα τα παραπάνω, είναι φανερό ότι δεν αρκούν μερικές καμπανιακές ενημερώσεις και συζητήσεις στα σχολεία, κάθε φορά που το φαινόμενο έρχεται πιο οξυμένο στην επικαιρότητα. Αν θέλουμε πραγματικά να σκύψουμε πάνω στον σχολικό εκφοβισμό ως κοινωνικό φαινόμενο, πρέπει να κοιτάξουμε κατάματα τις σάπιες αξίες της σημερινής κοινωνίας και την αντανάκλασή τους στο σχολείο.

Με αυτήν την έννοια, η απάντηση στο πρόβλημα βρίσκεται στην αναζήτηση των ακριβώς αντίθετων αξιών από αυτές που προβάλλει η σάπια σημερινή κοινωνία. Ομαδικότητα και συλλογικότητα στη θέση του ακραίου ατομισμού και του «κοιτάω την πάρτη μου». Αλληλεγγύη και αλληλοβοήθεια στη θέση του ανταγωνισμού. Νοιάξιμο στη θέση της αδιαφορίας για ό,τι συμβαίνει γύρω μας. Οργανωμένη συλλογική πάλη για όσα δικαιούμαστε είναι η διέξοδος για τη δικαιολογημένη απέχθεια που νιώθει ο νέος για το σύστημα που τον καταδικάζει, και όχι ο ατομικός ακραίος δρόμος της θυματοποίησης ή της στοχοποίησης του διπλανού του.

Γι' αυτό και η συζήτηση για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού, αλλά και για τη στήριξη και αλληλεγγύη προς τους μαθητές και τις οικογένειες που αντιμετωπίζουν οποιοδήποτε πρόβλημα (οικονομικό, υγείας κ.λπ.), χρειάζεται να γίνει πρώτα και κύρια υπόθεση των συλλόγων, των σωματείων, των γονιών και φυσικά των ίδιων των μαθητών και φοιτητών - σπουδαστών, μέσα από τα μαθητικά τους συμβούλια, τους συλλόγους τους, τα συλλογικά τους όργανα, που πρέπει να έχουν ανοιχτά μάτια και αυτιά και να παίρνουν θέση για όσα συμβαίνουν γύρω τους.

Γ. Σ.

Αναδημοσίευση από τον Ριζοσπάστη της 15-16/2/2020

https://www.rizospastis.gr/story.do?id=10679957

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ: ΑΛΛΟ ΝΑ ΛΥΝΕΙΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟ ΝΑ...ΚΑΤΑΝΟΕΙΣ;

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

Άλλο να λύνεις και άλλο να... κατανοείς;

Τι είναι άραγε αυτό που δυσκολεύει τόσο τα παιδιά με τα Μαθηματικά; Γιατί τα φοβούνται; Μήπως είναι μόνο για λίγα, ιδιαίτερης κλίσης «μυαλά»; Αν είναι όντως έτσι, γιατί είναι τόσο σημαντικό σήμερα να ξέρει κάποιος Μαθηματικά και «τι είδους Μαθηματικά» μαθαίνει;

Είναι αλήθεια πως οι μαθηματικές έννοιες, ως πολύ αφηρημένες, δυσκολεύουν τα παιδιά στην κατανόηση μαθηματικών φαινομένων. Συνήθως μαθαίνουν να κάνουν Μαθηματικά γύρω από αυτές τις έννοιες, χωρίς όμως αυτές.

Αυτό το φαινόμενο δεν απέχει καθόλου από τη συνολικότερη κατρακύλα της γνώσης στο επίπεδο δεξιοτήτων, όπως ευθέως τίθεται άλλωστε από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης που αναφέρει: «Είναι γεγονός πως η σύγχρονη οικονομία επιβραβεύει τα άτομα όχι για αυτό που ξέρουν αλλά για αυτό που ξέρουν να κάνουν» (ΟΟΣΑ, 2014).

Τι προβλήματα λοιπόν μαθαίνουν να λύνουν τα παιδιά και κυρίως πώς μαθαίνουν να το κάνουν;

Στο βιβλίο Μαθηματικών Α' Γυμνασίου (παρ. 4.2 Επίλυση προβλήματος) βρίσκουμε: «Ολα τα προβλήματα λύνονται με τη βοήθεια των Μαθηματικών». Το σύνολο της πραγματικότητας αναφέρεται σε δύο μόνο γραμμές, για τα προβλήματα που δεν λύνονται με εξισώσεις και τα άλυτα προβλήματα ή προβλήματα των οποίων δεν μπορούμε να βρούμε τη λύση.

Θα μπορούσε να πει κανείς πως δεν χρειάζεται σε ένα βιβλίο Μαθηματικών να ασχοληθούμε με παραδείγματα προβλημάτων που δεν λύνονται με Μαθηματικά.

Μαθαίνω όμως σημαίνει κατανοώ

Τι λένε όμως μαθηματικοί και επιστήμονες της Εκπαίδευσης για το πρόβλημα και την επίλυσή του;

Ο Αμερικανός μαθηματικός της Εκπαίδευσης Alan Henry Schoenfeld διαχωρίζει τα προβλήματα από τις ασκήσεις βάσει ενός απλού μα καταλυτικού κριτηρίου. Το πρόβλημα είναι πρόβλημα όσο δεν ξέρεις πώς να το λύσεις. Αυτό δεν σημαίνει πως η λύση δεν υπάρχει ή είναι μοναδική, ούτε αποκλείονται οι περιπτώσεις αυτές. Μια κατάσταση ρουτίνας ή οικείων διαδικασιών είναι άσκηση, όχι πρόβλημα.

Ο μεγάλος Ούγγρος μαθηματικός George Polya κωδικοποίησε τα στάδια στην επίλυση οποιουδήποτε προβλήματος, ανεξάρτητα από τη φύση του:

1. Κατανόηση προβλήματος

2. Επινόηση σχεδίου επίλυσης

3. Εφαρμογή σχεδίου

4. Αναστοχασμός

Το πρόβλημα είναι η κατάσταση που για να την αντιμετωπίσεις ενεργά, αναγκαστικά αναπτύσσεις τη φαντασία και τη δημιουργικότητά σου, μαθαίνεις.

Τα Μαθηματικά δεν είναι πράξεις, λυσάρι ή συνταγολόγιο

Στο σχολείο λοιπόν του σήμερα, οι μαθητές φτωχαίνουν συνεχώς σε γνωστικούς πόρους, δηλαδή σε σχετική μαθηματική γνώση, σε διαίσθηση ως συνολικότερη γνώση και στη δυνατότητα κατανόησης. 

Για να αντεπεξέλθουν στοιχειωδώς στο Λύκειο στηρίζονται σε τεχνικές επίλυσης, δίχως τη δυνατότητα δημιουργίας δικών τους λύσεων. Τα παιδιά μαθαίνουν νέους ορισμούς σε κάθε κεφάλαιο, νέους τρόπους αναπαράστασης και απεικόνισης εννοιών, νέο πλαίσιο υπολογιστικών προβλημάτων και καμία απόδειξη, κανένα πρόβλημα που θα τα βοηθήσει να καταλάβουν την ανάγκη που οδήγησε σε αυτές τις νέες έννοιες.

Έτσι ακόμη και ο έλεγχος των ενεργειών τους μοιάζει ακατόρθωτος. Σπάνια παίρνουν συνειδητές αποφάσεις για τη λύση γιατί γνωρίζουν τα γνωστικά τους εργαλεία. Συχνά μοιάζει αδύνατο ακόμα και να αιτιολογήσουν τη μέθοδό τους ή να την αναδιατυπώσουν.

Ενθαρρύνεται η αριθμητική προσέγγιση των Μαθηματικών ως πιο εμπειρική. Αυτό φαίνεται σαφώς στις οδηγίες του υπουργείου προς τους εκπαιδευτικούς της Α' Γυμνασίου για την επίλυση με δοκιμή τιμών, γιατί μόνο έτσι λένε θα βρει νόημα το παιδί σε αυτό που λύνει. Η αφηρημένη, βοηθητική για τα Μαθηματικά έννοια του αριθμού γίνεται σχεδόν αποκλειστικό αντικείμενο μελέτης.

Ένα παράδειγμα

Στη συνέχεια του Γυμνασίου οι «συνταγές» επεκτείνονται στην επίλυση εξισώσεων (σχολικό βιβλίο Β' Γυμνασίου, παρ. Α 1.2 Εξισώσεις α' Βαθμού).

Πολλές φορές μαθαίνουν τόσο μηχανιστικά να λύνουν, όπου τις παραπάνω φράσεις τις «κολλάνε» σε οποιαδήποτε λύση και μόνο με αυτήν τη σειρά.

Ετσι τα παιδιά, με περίσσια «εθνική» υπερηφάνεια, μπορούν να λύσουν προβλήματα όπως αυτό:

Στον αστερισμό της Δόξας!

Στις 14 Ιουνίου 1987 η εθνική μας ομάδα μπάσκετ κατέκτησε το Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα νικώντας στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, στον τελικό, την πανίσχυρη ομάδα της τότε Σοβιετικής Ενωσης με 103 - 101. Πρωταγωνιστής και σούπερ σταρ της βραδιάς ήταν ο Νίκος Γκάλης που πέτυχε 40 πόντους. Ο Γκάλης είχε σε εκείνο τον αγώνα 22 εύστοχες βολές, από τις οποίες οι 8 ήταν βολές του 1 πόντου και οι υπόλοιπες 14 βολές των 2 ή των 3 πόντων. Πόσα τρίποντα πέτυχε εκείνο το βράδυ ο Γκάλης;

Και ιδρώνουν με προβλήματα χωρίς αριθμητικά δεδομένα, όπως αυτά που θεμελίωσαν τα αρχαία ελληνικά Μαθηματικά των «Στοιχείων» του Ευκλείδη, όπως αυτό:

Συμπέρασμα

Τελικά αυτό που φοβίζει τα παιδιά δεν είναι τα Μαθηματικά, αλλά οι ολοένα πιο σύνθετοι υπολογισμοί. Δεν δυσκολεύονται να μάθουν Μαθηματικά, αλλά ολοένα και πιο μακροσκελείς «συνταγές», με όλο και περισσότερα βήματα λύσης.

Οταν πελαγωμένα απλώνουν το χέρι στο κομπιουτεράκι, ας το πιάσουμε. Ζητούν βοήθεια γιατί φοβούνται και δεν θέλουν να του μοιάσουν.

Ελπίδα ΝΑΣΙΟΠΟΥΛΟΥ
Μαθηματικός

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ

ΤΕΤΑΡΤΗ 8 ΓΕΝΑΡΗ 2020

https://www.rizospastis.gr/page.do?publDate=8/1/2020&id=17749&pageNo=13